พระสมเด็จอรหังพิมพ์เล็ก

สวัสดีครับ ท่านผู้อ่านที่รักทุกท่าน จากที่ท่านผู้อ่านได้ขอให้ช่วยเขียนประวัติพระสมเด็จอรหัง โดยเฉพาะพระพิมพ์เล็ก วันนี้ก็เลยถือโอกาสเขียนถึงซะหน่อยนะครับ พระสมเด็จอรหัง ซึ่งเชื่อกันว่าพระชนิดนี้เป็นพระที่สมเด็จพระสังฆราช สุก ญาณสังวร (ไก่เถื่อน) เป็นผู้สร้างไว้ที่วัดมหาธาตุยุวราชรังสฤษฎิ์ สมเด็จพระสังฆราช สุก ญาณสังวร ประสูติกาลเมื่อวันศุกร์ เดือนยี่ ขึ้น 2 ค่ำ ปีฉลู จุลศักราช 1095 (พ.ศ. 2276) ในแผ่นดินสมเด็จพระบรมโกศ เดิมอยู่ที่วัดท่าหอย ริมคูจาม แขวงพระนครศรีอยุธยา สมเด็จพระพุทธยอดฟ้าฯ โปรดอาราธนามาครองวัดพลับแล้วทรงสถาปนาให้เป็นพระราชาคณะที่ พระญาณสังวร ด้วยมีพระราชดำริว่า เป็นพระคณาจารย์ผู้ช่ำชองพระกัมมัฏฐาน เป็นที่เคารพสักการะแห่งชนทั้งหลาย ทรงไว้ซึ่งพรหมวิหารธรรมมีเมตตาแก่กล้านักถึงกับสามารถเลี้ยงไก่เถื่อนให้ เชื่องได้เสมอด้วยไก่บ้าน ทำนองเดียวกับสรรเสริญกถาเรื่องพระสุวรรณสามโพธิสัตว์ ในชาดกฉะนั้น คนทั้งหลายก็พากันถวายพระเกียรตินามว่า "สังฆราชไก่เถื่อน"

นอกจาก นี้สมเด็จพระสังฆราช สุก ยังทรงเป็นพระกัมวาจาจารย์ของ สมเด็จพระราชวังบวรสุรสีหนาท และกรมพระราชวังหลัง ทรงเป็น พระอุปัชฌาย์ ของสมเด็จพระนั่งเกล้าฯ และทรงเป็นพระอุปัชฌาย์เณร ของสมเด็จพระจอมเกล้าฯ เมื่อทรงบรรพชา ต่อมาในรัชกาลที่ 2 สมเด็จพระพุทธเลิศหล้าฯ ทรงโปรดเกล้าฯ ให้เลื่อนสมณศักดิ์เป็นที่สมเด็จพระญาณสังวร ครั้นเมื่อสมเด็จพระสังฆราช(มี) สิ้น พระชนม์ก็ทรงสถาปนาสมเด็จพระวันรัตน์ อาจ ขึ้นเป็นพระสังฆราช แต่ก็มาต้องอธิกรณ์ถูกถอดเสีย จึงทรงโปรดเกล้าฯ อาราธนา สมเด็จพระญาณสังวร ขึ้นเป็นสมเด็จพระสังฆราช ด้วยมีพระราชดำริว่า พระองค์ท่านมีพรรษาอายุสูงมากอยู่แล้ว แม้จะมิได้เป็นพระราชาคณะฝ่ายคันถธุระ ทรงใคร่สนองคุณให้ถึงที่สุด โปรดให้แห่มาสถิต ณ วัดมหาธาตุฯ พระนคร เมื่อวันพฤหัสบดี เดือน 12 ขึ้น 15 ค่ำ ปีมะโรง จุลศักราช 182 (พ.ศ. 2363) แล้วทรงประกาศสถาปนาเป็นสมเด็จพระสังฆราช เมื่อวันพฤหัสบดี เดือนอ้าย ขึ้น 2 ค่ำ นับว่าเป็นสมเด็จพระสังฆราชพระองค์ที่ 4 แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ และทรงครองพระอารามแห่งนี้เพียงปีเศษ ก็สิ้นพระชนม์

พระสมเด็จอรหัง นี้สันนิษฐานว่า ได้สร้างเมื่อครั้งที่สมเด็จพระสังฆราช (สุก) ท่านมาประทับอยู่ที่วัดมหาธาตุฯ แล้ว พระสมเด็จอรหังมีอยู่ด้วยกันหลายพิมพ์และหลายเนื้อ กล่าวคือ มีพระพิมพ์ฐานสามชั้น (พิมพ์สังฆาฏิ) พระพิมพ์สามชั้นเกศอุ พระพิมพ์ฐานคู่ พระพิมพ์เล็กฐานสามชั้นมีประภามณฑล และพระพิมพ์เล็กฐานสามชั้นไม่มีประภามณฑล ส่วนเนื้อของพระสมเด็จอรหังเป็นเนื้อปูนเปลือกหอย แบบออกขาวละเอียด เนื้อขาวหยาบมีเม็ดทราย เนื้อขาวหยาบออกอมสีเขียวก้านมะลิ และยังมีประเภทเนื้อออกสีแดงเรื่อๆ พระสีนี้มักจะมีเนื้อหยาบ

พระส่วนใหญ่ของท่านมักจะมีจารคำว่าอรหังเป็นอักษรขอมไว้ที่ด้านหลัง แต่ที่ไม่เขียนเลยก็มีบ้างเป็นส่วนน้อย และมีส่วนหนึ่งที่ด้านหลังเป็นตราประทับคำว่าอรหังกดที่ด้านหลังแทนการเขียน นักนิยมพระเครื่องมักเรียกหลังแบบนี้ว่า หลังโต๊ะกัง เมื่อพระส่วนใหญ่มีจารบ้างประทับตราคำว่าอรหังบ้าง เป็นส่วนใหญ่ นักนิยมพระเครื่องจึงเรียกพระชนิดนี้ว่า "พระสมเด็จอรหัง"

พระสมเด็จอรหัง เป็นพระที่สร้างแจกเป็นส่วนใหญ่และมีบรรจุไว้บ้าง มีการพบที่วัดมหาธาตุฯ และเคยมีพบอีกที่วัดสร้อยทอง แต่พระที่พบที่วัดสร้อยทองนั้นจะมีเนื้อหยาบกว่าที่พบที่วัดมหาธาตุฯ และพบเป็นเนื้อแดงเสียเป็นส่วนมาก ทีนี้มาว่ากันถึงพระสมเด็จอรหังพิมพ์เล็กกัน พระสมเด็จอรหังพิมพ์เล็ก มีอยู่ด้วยกันสองพิมพ์ตามที่กล่าวมาแล้ว คือพิมพ์ที่มีประภามณฑลและพิมพ์ไม่มีประภามณฑล เท่าที่พบทั้งสองพิมพ์จะเป็นพระเนื้อผงสีขาวและที่ด้านหลังส่วนมากจะมีจารคำ ว่าอรหังเกือบทุกองค์ ทั้งสองพิมพ์จะมีขนาดประมาณ กว้าง 1 ซ.ม. สูง 1.5 ซ.ม.พิมพ์ที่มีประภามณฑลนั้น จะมีเส้นประภามณฑลที่รอบพระเศียร เป็นเส้นบางๆ พระเกศเรียวเล็ก พระพักตร์ตื้น ปรากฏเส้นเอ็นคอเล็กเรียว ลำพระองค์หนาลึก หน้าตักเป็นแอ่งเว้า มีฐานสามชั้น พิมพ์ไม่มีประภามณฑล ที่รอบพระเศียรจะไม่มีประภามณฑล พระเกศเรียวเล็ก พระพักตร์ตื้น มีเส้นเอ็นคอเรียวเล็ก ลำพระองค์หนา แขนทั้งสองข้างเรียวเล็กกว่าพิมพ์มีประภามณฑล หน้าตักแคบกว่าพิมพ์มีประภามณฑลและไม่ค่อยเป็นแอ่งเว้า ฐานสามชั้นแคบเกือบเท่ากับหน้าตัก ผิดกับพิมพ์มีประภามณฑล ครับในวันนี้ผมได้ค้นรูป พระสมเด็จอรหัง พิมพ์มีประภามณฑล ได้เพียงรูปเดียว ส่วนพระพิมพ์ไม่มีประภามณฑลนั้นยังหารูปไม่ได้ เนื่องจากองค์พระมีน้อยจึงหารูปได้ยาก วันนี้ก็เลยนำรูปพระสมเด็จอรหังพิมพ์มีประภามณฑลมาลงให้ดูได้เพียงรูปเดียวครับ

ด้วยความจริงใจ แทน ท่าพระจันทร์
ที่มา : ข่าวสดออนไลน์