พระสมเด็จบางขุนพรหม

ประวัติการสร้างพระสมเด็จบางขุนพรหม
สวัสดีครับ ท่านผู้อ่านที่รักทุกท่าน วันนี้เรามาคุยกันถึงพระสมเด็จฯ กรุวัดบางขุนพรหมกันดีกว่านะครับ จะได้ไม่เครียดเรื่องการเมืองของเมืองไทยในขณะนี้ พระสมเด็จกรุวัดบางขุนพรหมที่ผมจะพูดถึงก็คือ พระสมเด็จ พิมพ์ฐานเส้นด้าย ซึ่งเป็นพระที่ตัวแม่พิมพ์มากที่สุดของพระสมเด็จ แต่ก็มีจุดที่เหมือนกันอยู่ทุกแม่พิมพ์ ท่านผู้อาวุโสในสมัยก่อนนู้นจึงจัดให้อยู่ในหมวดของพิมพ์ฐานเส้นด้ายด้วยกัน ครับ

พระสมเด็จกรุวัดบางขุนพรหม จุดประสงค์ในการสร้างก็เพื่อบรรจุไว้ในกรุพระเจดีย์ใหญ่ของวัดบางขุนพรหม ที่กำลังสร้างอยู่ในสมัยนั้น ประมาณปีพ.ศ.2411 โดยเสมียนตราด้วง ต้นตระกูลธนโกเศศ เป็นผู้ดำเนินการก่อสร้างในสมัยนั้น และเสมียนตราด้วงจึงได้อาราธนาท่านเจ้าประคุณ สมเด็จพระพุฒาจารย์ โต พรหมรังสี เพื่อทำพิธีสร้างพระสมเด็จบรรจุไว้ในองค์พระเจดีย์ใหญ่ และกำหนดแล้วเสร็จในปีพ.ศ.2413

การสร้างพระสมเด็จบางขุนพรหม ในครั้งนั้นจึงต้องแกะแม่พิมพ์ขึ้นใหม่อีกหลายแม่พิมพ์ เพื่อให้การสร้างพระสมเด็จฯ เสร็จทันตามกำหนด สันนิษฐานว่าคงจะสร้างพระสมเด็จฯ จำนวนแปดหมื่นสี่พันองค์ตามพระธรรมขันธ์ พิมพ์ของพระสมเด็จฯ ของกรุวัดบางขุนพรหมจึงมีพิมพ์เพิ่มขึ้นจากของวัดระฆังฯ คือนอกจากพิมพ์ใหญ่ พิมพ์ทรงเจดีย์ พิมพ์ฐานแซม และพิมพ์เกศบัวตูมแล้ว ก็ยังเพิ่มพิมพ์ฐานเส้นด้าย พิมพ์สังฆาฏิ พิมพ์ฐานคู่ พระสมเด็จบางขุนพรหมพิมพ์อกครุฑ พิมพ์ไสยาสน์ และพิมพ์ปรกโพธิ์เข้ามาด้วย ส่วนพิมพ์ไสยาสน์และพิมพ์ปรกโพธิ์นั้นมีพบน้อยมาก

การสร้างพระสมเด็จฯ ของกรุวัดบางขุนพรหมก็เช่นเดียวกับของวัดระฆังฯ ซึ่งในแต่ละพิมพ์จะมีแม่พิมพ์หลายแม่พิมพ์เช่นกัน โดยเฉพาะพิมพ์ฐานเส้นด้ายนั้นมีตัวแม่พิมพ์มากที่สุด คือถึง 7 แม่พิมพ์ด้วยกัน ลักษณะโดยรวมของพิมพ์ฐานเส้นด้ายนั้น จะคล้ายกับพระสมเด็จ พิมพ์ใหญ่ แต่จะมีลักษณะเส้นสายเรียวบางกว่าพระสมเด็จ พิมพ์ใหญ่ ทั้งเส้นซุ้ม เส้นฐาน และลายเส้นขององค์พระจนนำมาเรียกเป็นชื่อพิมพ์ว่า "พิมพ์ฐานเส้นด้าย"

พระสมเด็จ พิมพ์ฐานเส้นด้ายนั้น เส้นขอบแม่พิมพ์จะแตกต่างจากพระพิมพ์ใหญ่ คือเส้นขอบซุ้มทั้งของข้างซ้ายและขวา จะวิ่งยาวลงมาจรดขอบซุ้มครอบแก้วที่บริเวณฐานซุ้มครอบแก้วทุกแม่พิมพ์ ที่ข้อศอกซ้ายขององค์พระจะไม่มีเส้นจีวรลงมาจรดที่หัวเข่าเช่นพระพิมพ์ใหญ่ และที่ฐานล่างสุดนั้นจะมีเส้นขอบฐาน เหมือนเป็นเส้นฐานคู่ ฐานชั้นกลางก็จะไม่เป็นแบบฐานสิงห์ จะเป็นเส้นตรงเฉยๆ และพระพิมพ์ฐานเส้นด้ายนี้ หัวเข่าขวาขององค์พระมักจะกระดกงอนขึ้นเล็กน้อย พระพักตร์ก็มีจะค่อนข้างกลมเล็ก และมีช่วงห่างระหว่างคางกับบ่ามากกว่าพระพิมพ์ใหญ่ เอกลักษณ์ในส่วนนี้พระสมเด็จ พิมพ์ฐานเส้นด้ายจะมีคล้ายๆ กันทุกแม่พิมพ์

ส่วนแม่พิมพ์ของพระสมเด็จ พิมพ์ฐานเส้นด้ายจะมีด้วยกัน 7 แม่พิมพ์ จะมีส่วนแตกต่างกันตามชื่อพิมพ์ดังนี้ 1.พิมพ์เส้นด้ายใหญ่ พระพิมพ์นี้จะมีส่วนคล้ายพระพิมพ์ใหญ่มากที่สุด และเข้าใจผิดกันอยู่บ่อยๆ เรื่องชื่อพิมพ์ พระพิมพ์เส้นด้ายใหญ่นี้จะมีฐานชั้นล่างเกือบตัน จะเป็นแอ่งอยู่เล็กน้อยเท่านั้น ซึ่งต่างไปจากแม่พิมพ์อื่นๆ หัวไหล่ซ้ายขององค์พระจะติดไม่เต็ม ดูเหมือนแขนซ้ายจะหลุดออกจากไหล่ เส้นฐานชั้นบนจะยาวกว่าเส้นหน้าตัก 2.พิมพ์หูบายศรี พระพิมพ์นี้โดยส่วนใหญ่ถ้าเป็นพระที่ติดแม่พิมพ์ดีๆ จะสังเกตเห็นเส้นพระกรรณทั้งสองข้างเบาๆ และโค้งเหมือนบายศรี 3.พิมพ์ฐานแคบ พระพิมพ์นี้จะมีฐานชั้นบนและชั้นกลางแคบสั้นกว่าพิมพ์อื่นๆ 4.พิมพ์เกศยาว พระพิมพ์นี้จะมีพระพักตร์กลมและมีเกศยาวกว่าพิมพ์อื่นๆ 5.พิมพ์แขนบ่วง พระพิมพ์นี้จะมีช่วงแขนทอดยาวกว่าพิมพ์อื่นๆ และคล้ายบ่วง องค์พระจะล่ำสันเป็นทรงกระบอก 6.พิมพ์แขนกว้าง พระพิมพ์นี้ลำพระองค์จะหนาล่ำสันเป็นทรงกระบอก ช่วงแขนทั้งสองข้างจะทอดในแนวดิ่งเกือบตั้งฉาก 7.พระพิมพ์อกวี พระพิมพ์นี้พระเกศจะสั้นกว่าทุกพิมพ์ของพระพิมพ์ฐานเส้นด้าย ในองค์ที่ติดชัดๆ จะเห็นพระกรรมรำไร ลำพระองค์หนาล่ำสันและเป็นรูปตัววี วงพระกรทั้งสองข้างจะโค้งเป็นวงค่อนข้างกลม พระสมเด็จบางขุนพรหม กรุเจดีย์เล็ก

เอาล่ะครับเท่าที่ผมได้กล่าวมานี้ ก็เพื่อจะได้ให้ท่านเข้าใจว่าพระพิมพ์ฐานเส้นด้ายของกรุวัดบางขุนพรหมนั้นมี กี่แม่พิมพ์ และมีลักษณะคร่าวๆ อย่างไร และนี่ไม่ใช่การดูว่าแท้หรือไม่นะครับ เป็นการพิจารณาแยกตัวแม่พิมพ์ของพระสมเด็จ พิมพ์ฐานเส้นด้าย ว่าเป็นแม่พิมพ์ใดเท่านั้นครับ และวันนี้ผมก็ได้นำรูปพระสมเด็จ พิมพ์ฐานเส้นด้ายมาให้ชมกันสององค์ครับ คือพิมพ์หูบายศรี และพิมพ์แขนกว้าง ลองฝึกสังเกตดูนะครับ ว่าองค์ไหนเป็นพิมพ์หูบายศรีและพิมพ์ไหนเป็นพิมพ์แขนกว้าง ถ้าตอบถูกก็ให้รางวัลตัวเองได้เลยครับ

ด้วยความจริงใจ แทน ท่าพระจันทร์
หน้า 32