พระแม่โพสพ

"ราคาข้าวที่พุ่งสูงสุดเป็นประวัติการณ์ ทั้งนี้สมาคมผู้ส่งออกข้าวไทยคาดว่า ราคาข้าวของไทยจะแตะตันละ ๘๐๐ ดอลลาร์ ในเดือนเมษายน และมีโอกาสขึ้นไปถึง ๑,๐๐๐ ดอลลาร์ ในปลายปี" ถือเป็นข่าวดีสำหรับชาวนาไทย โดยส่งผลให้ธุรกิจที่เกี่ยวข้องได้รับอานิสงส์ไปด้วย ไม่ว่าจะเป็นปุ๋ย ยาฆ่าแมลง เมล็ดพันธุ์ เครื่องจักรกลการเกษตร ฯลฯ ทั้งนี้หลายคนอาจจะคิดไม่ถึงว่า "วงการจัดสร้างและให้เช่าบูชาวัตถุก็ได้รับอานิสงส์จากข้าวขึ้นราคาด้วย" วัตถุมงคลดังกล่าว คือ "พระแม่โพสพ" ซึ่งเป็น "เทพธิดาประจำข้าว" หรือ "เจ้าแม่แห่งข้าว" นั่นเอง

ความเป็นมาของ พระแม่โพสพ " คม ชัด ลึก" รวบรวมข้อมูลการจัดสร้าง พระแม่โพสพ ของวัดต่างๆ พบว่า วัดในแถบจังหวัดภาคกลาง โดยเฉพาะวัดที่ตั้งอยู่กลางทุ่งนาหลายสิบวัดต่างสร้าง พระแม่โพสพออกมาให้ชาวนาบูชา  ปรากฏว่าได้รับความนิยมจากชาวนา ที่เช่าบูชาหมดเกือบทุกวัด นอกจากนี้ยังมีวัดบางแห่งจัด สร้างพระแม่โพสพ เนื้อผงและเนื้อโลหะ แบบบูชาห้อยติดตัว แต่ไม่ได้รับความนิยม ด้วยเหตุที่ว่า คนจะบูชาพระแม่โพสพไว้ที่หิ้งบูชา ไม่ใช่นำมาแขวนคอ เหมือนเทพองค์อื่นๆ เช่นเดียวกับการบูชานางกวัก นอกจากนี้แล้ววัดหลายแห่งยังจัดสร้าง รูปปั้นพระแม่โพสพ ไว้ในวัด เพื่อเป็นที่สักการบูชาของชาวนาในละแวกใกล้เคียงอีกด้วย

 ในบรรดาวัดที่จัดสร้าง พระแม่โพสพ รุ่นที่จัดสร้างโดยพระครูใบฎีกาทวนทอง สุวณฺโณ เจ้าอาวาสวัดท่าข้าม ต.บางตาเถร อ.สองพี่น้อง จ.สุพรรณบุรี  หรือที่ลูกศิษย์เรียกสั้นๆ ว่า "อ.ทอง" ซึ่งมีชื่อเสียงโด่งดังทางด้านเมตตา ถือว่า ได้รับความนิยมอยู่ในลำดับต้นๆ ทั้งนี้ในช่วงต้นปีที่ผ่านมา อ.ทอง ได้สร้าง พระแม่โพสพ ขนาดหน้าตัก ๓ นิ้ว และ ๕ นิ้ว เนื้อเรซิ่น จำนวน ๙๙๙ องค์ โดยให้บูชาอย่างต่ำราคาองค์ละ ๙๙ บาท และตามกำลังศรัทธา ปรากฏว่า หลังจากสร้างออกมาแล้ว ได้รับความนิยมจากญาติโยมจำนวนมาก โดยเฉพาะชาวนาที่อยู่ในละแวกใกล้เคียงกับวัด เท่าที่สอบถามผู้เช่า ร้อยทั้งร้อยเป็นชาวนา ไม่มีคนในอาชีพอื่นมาบูชาพระแม่โพสพเลย

 "อาตมาสร้างพระแม่โพสพ เพราะท่านมีคุณต่อชาวนามาก ซึ่งปกติแล้วชาวนาบูชา พระแม่โพสพ อยู่แล้วแต่ไม่มีรูปเคารพ รวมทั้งปีนี้ชาวนาขายข้าวได้ราคาดี เมื่อชาวนารู้ว่า ที่วัดมีการสร้างออกมา จึงแห่กันมาบูชาจนหมด บางรายบูชากันไป ๒-๓ องค์ เป็นการทำบุญเพื่อนำไปบูชาจริงๆ ไม่ใช่บูชาเพื่อเก็งกำไร เหมือนวัตถุมงคลอื่นๆ" นี่คือเหตุผล ในการจัดสร้างพระม่โพสพ ของ อ.ทอง ทั้งนี้ อ.ทอง ได้อธิบายถึงคติความเชื่อและคุณของพระแม่โพสพว่า ความรู้สึกของคนไทยที่มีต่อแม่โพสพ เป็นความรู้สึกสำนึกถึงบุญคุณ ที่ให้อาหารเลี้ยงชีวิต และข้าวนั่นเอง คือ แม่โพสพ คนไทย จึงให้ความเคารพข้าว ไม่ใช้คำหยาบคาย หรือแช่งด่าต้นข้าว หรือเมล็ดข้าว ถ้าทำข้าวหก ก็จะก้มลงเก็บอย่างเรียบร้อย ไม่ข้าม ไม่เหยียบ ไม่ใช้เท้ากวาด ข้าวจะเก็บไว้เป็นที่เป็นทาง อย่างเรียบร้อย ไม่ทิ้งเรี่ยราด เลอะเทอะ ไม่ว่าจะเป็นข้าวเปลือก ข้าวสาร หรือข้าวสุก เมื่อรับประทานข้าว จะรับประทานอย่างเรียบร้อย ไม่ทำเลอะเทอะมูมมาม เมื่ออิ่มก็จะไหว้ขอบคุณแม่โพสพ ผู้ใหญ่แต่เก่าก่อน นับถือแม่โพสพมาก เมื่อแรกทำนาจนกระทั่งถึงเวลาไถคราด เก็บเกี่ยวรวงข้าวด้วยเคียวเหล็ก จะต้องประกอบพิธีเซ่นบูชาแม่โพสพทุกระยะไป เช่น ก่อนหน้าเวลาฤกษ์แรกนา จะปลูกศาลเพียงตา สูงระดับสายตาคน ณ ที่ใดที่หนึ่ง ที่กำหนดไว้เป็นที่แรกนา ตระเตรียมเครื่องสังเวยบูชาแม่โพสพให้ครบถ้วน พร้อมทั้งกล่าวคำขวัญเป็นถ้อยคำไพเราะ อ้อนวอนแม่โพสพให้คุ้มครองรักษาต้นข้าว

 ส่วน การบูชาคุณพระแม่โพสพนั้น อ.ทองบอกว่า จะใช้ผลไม้ เช่น สับปะรด กล้วย ส้ม มะพร้าวอ่อน จะสังเกตว่า ไม่มีขนม หรือหมูเห็ดเป็ดไก่ นั่นเป็นเพราะช่วง ๑๕ ค่ำเดือน ๑๑ เป็นช่วงข้าวตั้งท้อง  พอออกพรรษาจะมีประเพณีใส่บาตร จะใช้ผลไม้ใส่บาตร เช่น ส้ม กล้วย ไม่ใส่ข้าว แล้วจะเอาชะลอมเล็กๆ ใส่ผลไม้ เอาไม้เล็กๆ ด้ายสีแดง-ขาวไปที่นา เอาเชือกขาวผูกที่ต้นข้าว เอาธงปัก และเอาชะลอมผลไม้ไปผูกที่ปลายไม้ ทำพิธีบูชา บอกกล่าวเพื่อเป็นสิริมงคล

 อ.ทวนทอง พูดไว้อย่างน่าคิดว่า “ทุกครั้งที่ใครมาบูชา ไม่เฉพาะพระแม่โพสพเท่านั้น รวมถังเก็บเงินมหาเศรษฐี ซึ่งเป็นที่นิยมสร้างกันทุกวัดด้วยว่า ต่อให้บูชาพระแม่โพสพไปร้อยๆ องค์ หากไม่บำรุงรักษาใส่ปุ๋ย ฉีดยา วิดน้ำเข้านา พระแม่โพสพก็ช่วยอะไรไม่ได้ วัตถุมงคลเป็นสิ่งเสริมกำลังใจเท่านั้น  แต่เหนือสิ่งอื่นใด อยู่ที่กรรม ซึ่งหมายถึงการกระทำ อย่างคำพระที่ว่า ทำดีได้ดี ทำชั่วได้ชั่ว นั่นเอง”

พระแม่โพสพ ตำนานแม่โพสพ

ตำนานพระแม่โพสพ "แม่โพสพ" ตามสารานุกรมไทย ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พระแม่โพสพ คือ แปลว่า "เทวดาประจำพืชพันธุ์ธัญญาหารทั้งปวง" มวลมนุษยชาติเชื่อถือ และกราบไหว้บูชามาตั้งแต่ครั้งโบราณของชาวไทย ลาว และละแวกลุ่มลุ่มน้ำเจ้าพระยา บูชาเพื่อขอความอุดมสมบูรณ์ของพืชพันธุ์ธัญชาติ ที่เพาะปลูกตามฤดูกาล โดยจะทำพิธีบูชาแม่โพสพ ด้วยอาหาร มีข้าวปากหม้อ กล้วย อ้อย เป็นต้น แม่โพสพเป็นสตรีเพศ ร่างงาม แต่งกายด้วยผ้าผ่อนแพรพรรณสมัยโบราณ ห่มสไบเฉียง นุ่งผ้าจีบชายกรอมลงมาถึงปลายหน้าแข้ง ทรงเครื่องถนิมพิมพาภรณ์ตระการตา ไว้ผมยาวสลวยประบ่า มีกระจังกรอบหน้า คล้ายมงกุฎ และจอนหูงอนชดช้อย มือข้างหนึ่งชูรวงข้าว ส่วนอีกข้างถือถุงโภคทรัพย์เต็มถุง ประทับนั่งพับเพียบ เรียบร้อย แบบแพนงเชิงอย่างไทยโบราณ

ตำนานพระแม่โพสพ ตำนานหนึ่งเล่าว่า มีฤาษีมหากระไลย์โกฏอยู่สันโษในอรัญ บำเพ็ญพรหมขันธุ์ในกุฏิ เพลาหนึ่งเกิดอสุนีฟ้าฟาด อากาศวิปริตโกลาหล ฟ้าฝนก็ตกลงมามิหยุดหย่อน มีเมล็ดข้าวปลิวว่อนกระจาย พอฟ้าฝนหายฤๅษีก็เห็นเป็นอัศจรรย์ จึงจัดสรรนำไปปลูกริมฝั่งนทีสระน้ำ ฝนชะตลอดมา จนข้าวกล้าแตกรวง กาลล่วงเข้าฤดูหนาว เมล็ดข้าวแก่จัด พระฤๅษีโสมนัสยิ่งนัก ครั้นจะนำมากินก็กริ่งเกรงจะเบื่อเมา อันตัวเราก็เพิ่งพบคราวนี้ คราวหนึ่ง สกุลณีสกุณามาเป็นหมู่ บินจู่โจมกินข้าวสาลี ฤๅษีเห็นดังนั้นพลันรู้ว่า หมู่ปักษามิได้ตายวายชีวิต ก็คิดว่าคงเป็นอาหารอันโอชารส พระดาบสจึงเก็บพันธุ์ข้าวไว้เพาะปลูกกระจายลูกหลานเหลน ได้เป็นอาหารของมนุษย์สุดประเสริฐ โดยกำเนิดขององค์ดาบส ตราบเท่าทุกวันนี้

ตำนานแม่โพสพ ฉบับชาวพัทลุง
 ในขณะที่ ตำนานแม่โพสพ ฉบับชาวพัทลุง ได้บอกเล่าเรื่องราวอันน่าสนใจของ เจ้าแม่แห่งข้าว เอาไว้ดังนี้ กล่าวคือ นานมาแล้ว มีเทพธิดาองค์หนึ่ง เป็นเทพธิดาแห่งข้าว อาศัยอยู่บนสวรรค์ มีความประสงค์จะให้มวลหมู่มนุษย์ทั้งหลายนี้มีข้าวกิน จึงจำแลงกายลงมาบนโลก ในร่างของหญิงชรา อันนำพาห่อผ้ามาด้วย ซึ่งในห่อผ้านี้เอง มีเมล็ดพันธุ์ข้าวอยู่ หญิงชราเดินไปในหมู่บ้าน มีแต่ผู้คนรังเกียจ จนไปพบกระท่อมเก่าๆ หลังหนึ่ง ซึ่งมีผัวเมียผู้ใจบุญ แต่ยากไร้ซึ่งเงินทอง อาศัยให้ที่พักพิง หญิงชราซึ้งในน้ำใจของผัวเมียคู่นี้ จึงมอบห่อผ้าที่มีเมล็ดข้าวอยู่ข้างในให้ โดยบอกให้เอาเมล็ดข้าวนี้ไปโปรยลงสู่พื้นดิน เมื่อเมล็ดข้าวได้รับน้ำ ก็เกิดความชุ่มชื่น เจริญเติบโตขึ้นอย่างรวดเร็ว ออกรวงแล้วก็สุก และนำมากินเป็นอาหารได้ หญิงชราจึงให้ผัวเมียเอาเมล็ดพันธุ์ข้าวนี้ไปแจกจ่ายให้แก่ชาวบ้านในหมู่ บ้าน  แล้วบอกว่า นี่คืออาหารที่ใช้กินต่อไปในภายภาคหน้า เมื่อพูดจบหญิงชราก็หายตัวไป

 ต่อจากนั้น เมื่อถึงเดือนหกฝนก็เริ่มตก ชาวนาจะแรกไถนา ประเพณีบูชาพระแม่โพสพ และทำพิธีอัญเชิญ แม่โพสพ ลงมาเพื่อช่วยดูแลรักษาต้นข้าว ต้องมีพิธีเรียกขวัญข้าว การกระทำทุกอย่างนี้ เพื่อตอบแทนคุณ และบูชาแม่โพสพ ที่ให้ข้าวแก่มนุษย์กิน จวบจนปัจจุบัน คาถาบูชาพระแม่โพสพ

ที่มา...หนังสือพิมพ์คมชัดลึก "เรื่อง - ภาพ ไตรเทพ ไกรงู"