องค์พระบรมธาตุหริภุญชัย วัดพระธาตุหริภุญชัยวรมหาวิหาร จ.ลำพูน มีลักษณะเป็นพระธาตุแบบศรีลังกา ลักษณะฐานเป็นแบบย่อมุม ๑๒ กล่าวคือ บริเวณโดยรอบฐานจะมีมุมทั้งสิ้น ๑๒ มุม ตัวองค์พระบรมธาตุมีขนาดความสูง ๒๕ วา ๒ ศอก หรือประมาณ ๕๑ เมตร ขนาดความกว้างรอบด้าน ด้านละ ๔๕ ศอก หรือประมาณ ๒๒.๕ เมตร ตัวพระบรมธาตุประกอบไปด้วยส่วนฐานชนิดต่างๆ เช่น ฐานบัวลูกแก้ว ฐานเขียงกลมสามชั้น และฐานบัว ซึ่งประดับด้วยลวดลายดอกไม้สี่กลีบสลับกับลายพระพุทธรูปดุนนูน ส่วนบนเป็นปลียอดซึ่งมีการนำแผ่นทองคำฉลุลาย และแกะสลักรายชื่อเจ้าภาพเป็นภาษาพื้นบ้านล้านนามาแปะเอาไว้ เนื่องจากคนทางภาคเหนือมีความเชื่อว่า การสลักชื่อไปแปะไว้บริเวณยอดพระธาตุจะทำให้ชีวิตมีความร่มเย็นเป็นสุข เหนือสุดเป็นฉัตรเก้าชั้น ลายดอกพุดตานประดับด้วยแก้วรัตนตรัย บนปลายยอด

วัดพระธาตุหริภุญชัย มาจากชื่อของเมืองหริภุญชัย ตามที่พระพุทธเจ้าได้ทรงพยากรณ์ไว้เมื่อครั้งเสด็จมาบิณฑบาตในสมัยพุทธกาลและได้แวะรับฉันลูกสมอ ที่ชาวลัวะนำมาถวาย โดยได้ทรงพยากรณ์ว่า สถานที่แห่งนี้จะมีผู้มาสร้างเมือง และตั้งชื่อว่า "หริภุญชัยนคร" แปลว่า "เมืองที่พระพุทธเจ้าเคยเสวยลูกสมอ" (หริ แปลว่า สมอ ส่วน ภุญชัย แปลว่า เสวย นคร แปลว่า เมือง)

องค์พระบรมธาตุหริภุญชัย วัดพระธาตุหริภุญชัยวรมหาวิหาร จ.ลำพูน

วัดพระธาตุหริภุญชัย ถือได้ว่าเป็นวัดประจำจังหวัดลำพูน ตั้งอยู่ใจกลางเมืองลำพูน ห่างจากศาลากลางจังหวัดประมาณ ๑๕๐ เมตร มีถนนล้อมรอบสี่ด้าน คือ ถนนอัฏฐารส ทางทิศเหนือ ถนนชัยมงคล ทางทิศใต้ ถนนรอบเมือง ทางทิศตะวันออก และถนนอินทยงยศ ทางทิศตะวันตก ภายในบริเวณวัดมีเนื้อที่ทั้งสิ้นประมาณ ๒๘ ไร่ พระศรีธรรมโสภณ ผู้ช่วยเจ้าอาวาสวัดพระธาตุหริภุญชัยวรมหาวิหาร บอกว่า องค์พระบรมธาตุหริภุญชัย เป็นเจดีย์องค์เก่าแก่องค์หนึ่งในล้านนาไทย และเป็นเจดีย์องค์หนึ่งในจำนวน ๘ องค์ ที่มีอายุเกิน ๑,๐๐๐ ของประเทศไทย ซึ่งพระเจ้าแผ่นดินในอาณาจักรล้านนาได้สร้างขึ้นเมื่อ พ.ศ.๑๔๔๐ นับถึงเวลาปัจจุบันมีอายุได้ ๑,๑๑๑ ปี ถูกสร้างขึ้นโดยพระเจ้าอาทิตยราช กษัตริย์ผู้ครองนครหริภุญชัย (ลำพูน) องค์ที่ ๓๓ นับจาก พระนางเจ้าจามเทวี ปฐมกษัตริย์ของเมืองหริภุญชัย อย่างไรก็ตาม ด้วยอายุอานามที่เก่าแก่ขององค์พระบรมธาตุ ประกอบกับระยะห่างจากการบูรณะครั้งที่ผ่านมา มีระยะเวลากว่า ๒๖ ปี ทำให้องค์พระบรมธาตุมีความทรุดโทรม โดยเฉพาะแผ่นทองที่ปิดโดยรอบองค์พระธาตุ ซึ่งถูกกาลเวลากัดกร่อนจนหลุดลอก และดำคล้ำ

ทางวัดพระธาตุหริภุญชัยจึงเห็นสมควรที่จะให้มีการบูรณะองค์พระบรมธาตุอีกครั้ง ด้วยการลอกทองที่ปิดองค์พระธาตุเดิมออก แล้วทำการปิดทองเสียใหม่ ทั้งนี้ ในยุคสมัยรัตนโกสินทร์ที่ผ่านมา เคยทำการบูรณะองค์พระบรมธาตุหริภุญชัยไปแล้ว ๒ ครั้ง โดยในครั้งแรก ได้มีการบูรณะและปิดทององค์พระบรมธาตุเมื่อ พ.ศ.๒๕๐๓ และครั้งที่ 2 เมื่อ พ.ศ.๒๕๒๕ ซึ่งตรงกับปีเฉลิมฉลองครบรอบ ๒๐๐ ปีของกรุงเทพมหานคร ส่วนการบูรณะในครั้งนี้ ถือเป็นการบูรณะองค์พระธาตุครั้งที่ ๓ เนื่องในโอกาสที่ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงเจริญพระชนมพรรษา ๘๑ พรรษา ในปี ๒๕๕๑ พระศรีธรรมโสภณยังบอกด้วยว่า ภายในวัดยังมีสิ่งที่น่าสนใจมากมาย อาทิ ซุ้มประตู ก่ออิฐถือปูน ประดับลวดลายวิจิตรพิสดาร ซึ่งเป็นฝีมือโบราณ สมัยศรีวิชัย วิหารล้อมรอบทั้งสี่ทิศขององค์พระบรมธาตุหริภุญชัย เจดีย์เชียงยัน และ เจดีย์ปทุมวดี ซึ่งสร้างขึ้นในสมัยของพระเจ้าอาทิตยราช ผู้สร้างวัดพระธาตุหริภุญชัยแห่งนี้ นอกจากนี้แล้ว เจดีย์เชียงยัน เป็นเจดีย์ทรงฐานสี่เหลี่ยมจัตุรัสซ้อนขึ้นไปสี่ชั้น เหนือขึ้นไปเป็นบัวคว่ำและบัวถลาเป็นส่วนรองรับฐานบริเวณส่วนของเรือนธาตุขึ้นไปเป็นฐานแปดเหลี่ยมซ้อนขึ้นไป รองรับองค์สถูปที่เป็นทรงระฆังแบบลังกา ซึ่งสันนิษฐานว่าเหล่าข้าราชบริพารเป็นผู้สร้าง เพื่อถวายแด่พระเจ้าอาทิตยราช ผู้ทรงครองนครในสมัยนั้น

ปัจจัยบูรณะพระธาตุ ปัจจัยสำหรับบูรณะองค์พระบรมธาตุหริภุญชัยในครั้งนี้ พระศรีธรรมโสภณ บอกว่าทางวัดได้รับงบประมาณในการบูรณะจากกรมศิลปากรเป็นเงิน ๘.๔ ล้านบาท ซึ่งเป็นค่าใช้จ่ายในการปิดทองในส่วนที่มองเห็นรอบองค์พระบรมธาตุจำนวน ๑,๒๓๐ ตารางวา ส่วนพื้นที่ซึ่งมองไม่เห็นที่เหลืออีก ๕๒๐ ตารางวา หรือคิดเป็นเงินทั้งสิ้นประมาณ ๒.๒ ล้านบาทนั้น ทางวัดจะต้องเป็นผู้หามาเอง

ด้วยเหตุนี้ ทางวัดจึงเตรียมที่จะหารายได้มาบูรณะองค์พระธาตุในส่วนที่เหลือด้วยการสร้าง พระชุดตระกูลลำพูน อันประกอบด้วย ๑.พระรอด ๒.พระคง ๓.พระลบ ๔.พระลือ ๕.พระเลี่ยง ๖.พระบัง ๗.พระเปิม โดยจะสร้างขึ้นมาทั้งหมดรวม ๑ หมื่นชุด ให้ศรัทธาประชาชนได้เช่าบูชา ในราคาชุดละ ๑,๙๙๙ บาท นอกจากนี้ ยังได้จัดสร้างพระรอดและพระคง เพิ่มอีกจำนวนหนึ่ง เพื่อให้ประชาชนได้บูชาในราคาองค์ละ ๒๙๙  บาท พระชุดตระกูลลำพูนที่ วัดพระธาตุหริภุญชัย จัดสร้างขึ้นมาเพื่อหาทุนในการบูรณะองค์พระบรมธาตุ หริภุญชัยในครั้งนี้ จะแตกต่างจากพระชุดตระกูลลำพูน ที่วัดจัดสร้างขึ้นมาก่อนหน้านี้ โดยจะมีความพิเศษที่ไม่เหมือนกับพระชุดก่อน คือ พระชุดตระกูลลำพูน ทุกองค์ที่สร้างขึ้นมาใหม่นี้ จะผ่านการชุบทองที่ปิดตัวพระบรมธาตุองค์เดิม เพื่อความเป็นสิริมงคล ผู้ที่สนใจร่วมบุญสมทบทุนในการบูรณะพระบรมธาตุ หรือต้องการจะบริจาคปัจจัยช่วยเหลือใน การบูรณะองค์พระบรมธาตุหริภุญชัย สามารถบริจาคได้ที่วัดพระธาตุหริภุญชัยวรมหาวิหาร โทร.๐-๕๓๕๓-๐๖๙๓, ๐๘-๑๘๘๒-๒๘๑๕  "เรื่อง - ภาพ พิชัยยง มาเยอะกู่" คมชัดลึก