เทศน์ หรือ เทศนา (อ่านว่า เท-สะ-นา หรือ เทด-สะ หนา) มีความหมายเหมือนกันคือ การถ่ายทอดธรรมอันเป็นคำสอนทางศาสนาด้วยการชี้แจงให้ฟัง เป็นการเผยแผ่ศาสนาแบบหนึ่งที่นิยมมาตั้งแต่สมัยพุทธกาลจนถึงปัจจุบัน ส่วน เทศนาโวหาร หมายถึง สำนวนที่ใช้แสดงหรืออธิบายข้อความให้กว้างขวางออกไป โดยเอาเหตุผลหรือหลักฐานมาประกอบตามความรู้ความเห็นของผู้แต่ง ด้วยความมุ่งหมายจะให้ผู้อ่านเข้าใจความหมายชัดเจน และเพื่อให้เห็นจริงและให้เชื่อถือตามเป็นข้อใหญ่ ดังนั้น ข้อความที่ใช้เทศนาโวหารจึงมักเป็นข้อปัญหา ความเห็น วิชา และข้อจรรยา หรือสุภาษิต อย่างไรก็ตาม ท่ามกลางเศรษฐกิจป่วน บ้านเมืองสับสน ความเดือดร้อนเกิดขึ้นทุกหัวระแหง ความขัดแย้งเกิดขึ้นทุกหมู่เหล่า ต่างคนต่างมีการศึกษา ต่างคนต่างมีจุดยืน จึงไม่มีใครฟังใคร ประโยคคำพูดที่ว่า รู้แพ้ รู้ชนะ รู้อภัย ลืมไปได้เลย ทั้งๆ ที่เมืองไทยขึ้นชื่อว่าเมืองพุทธ แต่จะมีใครสักกี่คนที่จะนำหลักธรรมคำสั่งสอนมายึดปฏิบัติเป็นแนวทางในทุกๆ ด้าน

พระราชวิจิตรปฏิภาณ หรือเจ้าคุณพิพิธ พระนักเทศน์ชื่อดังจากวัดสุทัศนเทพวรารามฯ บอกว่า เมื่อมีเรื่องใดเกิดขึ้น ทางสถานีวิทยุแห่งประเทศไทย(สวท.) จะเลือกพระที่เป็นที่เชื่อถือของสังคม สามารถให้ข้อคิดอย่างเป็นธรรม เป็นกลางๆ เช่น ช่วงการเลือกตั้งทั้ง ส.ส., ส.ว. ภาคการเมืองทะเลาะกัน รวมทั้งวันสำคัญๆ ของชาติ ศาสนา และสถาบันพระมหากษัตริย์ โดยส่วนตัวแล้วจะได้รับนิมนต์ไปเทศน์ในช่วงมีเหตุการณ์สำคัญๆ ของบ้านเมือง นิมนต์ตามน้ำหนักทางสังคม

 ทั้งนี้ จะกำหนดวิธีการเทศน์ไว้ ๖ กรอบ คือ ๑.ปรารภเหตุปัจจุบัน ๒.หันเข้าหาคำสอนของพระพุทธเจ้า ๓.วางเค้าโครงเรื่อง ๔.หาเครื่องปรุงรส ๕.กำหนดลีลาแสดง และ ๖.แบ่งและวิเคราะห์กลุ่มผู้ฟัง ซึ่งยอมรับว่าพระนักเทศน์ไม่เป็นกลางก็มี แต่พระนักเทศน์ที่ดีต้องวางตัวเป็นกลาง โดยเฉพาะความเป็นกลางทางการเมือง พระนักเทศน์ที่เป็นกลาง ๑.ต้องไม่รับงานนิมนต์ของนักการเมืองทุกคน พรรคการเมืองทุกพรรค ๒.ต้องไม่เชิญนักการเมืองมาทำกิจกรรมในวัด ยกเว้นเป็นเรื่องทางราชการหรือเป็นเรื่องศรัทธาส่วนตัว ๓.ต้องไม่ถ่ายรูปกับนักการเมือง ๔.แม้แต่บริษัทที่ผลิตสินค้าต่างๆ ก็ต้องพิจารณาให้เหมาะสม แม้แต่พระสงฆ์ด้วยกันเองต้องไม่ฝักใฝ่ที่จะเข้าหาพระผู้ใหญ่ ถ้าไปคนจะมองว่าไม่เป็นธรรมเป็นกลาง ตลอดชีวิตไม่เคยรับนิมนต์งานในลักษณะดังกล่าว"

 ทางด้านสมณะจันทเสฏโฐ หรือ ท่านจันทร์ แห่งสันติอโศก บอกว่า ประเด็นที่มักเทศน์บ่อยในสถานที่ราชการมักเป็นประเด็นที่เกี่ยวกับการทำงานอย่างมีความสุข เน้นเรื่องการวางใจในผัสสะที่ต้องอยู่ร่วมกับคนและงานที่ไม่ชอบใจ-ไม่ได้ดั่งใจ เพื่อการทำงานควบคู่กับการทำใจ เน้นเป็นพิเศษในระดับผู้บังคับบัญชาที่ต้องบริหารงานลูกน้อง และเน้นให้ลูกน้องวางใจต่อการแสดงออกของผู้บังคับบัญชา ประเด็นที่มักเทศน์ให้พนักงานในโรงงานและบริษัทต่างๆ ก็จะเน้นเรื่องความสมัครสมานสามัคคี การเห็นคุณค่าขององค์กรที่สังกัด และทำงานด้วยความสำนึกถึงความเป็นเจ้าของ มิใช่เป็นแหล่งหาเงินเดือนเพียงเท่านั้น ประเด็นเทศน์ให้ชาวบ้านชนบท มักเน้นเรื่องอบายมุข อาทิ การดื่มเหล้า เบียร์ การเล่นหวย และการพนันประเภทอื่นๆ เพราะเป็นเหตุแห่งความยากจนอย่างแท้จริง การมีค่านิยมความมั่งคั่งร่ำรวยโดยไม่จัดการกับเหตุแห่งความยากจน ทำให้ชาวบ้านไม่อาจบรรลุความสำเร็จได้เลย

 การที่ผู้นำประเทศสมัยหนึ่งเคยขอร้องให้พระสงฆ์หยุดสอนธรรมะเรื่องสันโดษ โดยเห็นว่าเป็นหลักธรรมที่ขัดขวางการพัฒนาประเทศนั้น เนื่องเพราะผู้นำผู้นั้นมีอำนาจมากแต่มีปัญญาน้อย เขาจึงใช้มันสมองแบบไม่สนองอำนาจ พระสงฆ์ก็จะไม่มัวเทศน์ประจบเอาใจคนรวยเพื่อหวังสักการะ ด้วยพระสงฆ์เองก็มองเห็นว่าชีวิตแห่งความมั่งคั่งร่ำรวยนั้นไม่ใช่ชีวิตที่นำไปสู่ความพ้นทุกข์ หรือแม้แต่เป็นชีวิตที่มีความสุขอย่างแท้จริงแต่ประการใด พระสงฆ์ที่ไม่สยบยอมอยู่กับลาภยศ ย่อมมีพลังเพียงพอที่จะช่วยฉุดดึงให้คนจนมีความสุขด้วยความพอใจอยู่กับความจน และไม่มีความทุกข์อันคือความอิจฉาริษยาคนรวย เพราะคนรวยที่เข้าใจธรรมะนั้นจะเป็นคนรวยที่ช่วยคนจน ด้วยเห็นว่าทั้งคนรวยและคนจนต่างก็เป็นคนเหมือนกัน

        ประเด็นหลวงป๋า 

 พระราชญาณวิสิฐ หรือที่รู้จักกันในนาม "หลวงป๋า" เจ้าอาวาสวัดหลวงพ่อสดธรรมกายาราม จ.ราชบุรี พระนักเทศน์คอการเมือง บอกว่า ในภาวะวิกฤติเศรษฐและการเมืองสับสน ประเด็นเศรษฐกิจอาจจะยกหัวข้อธรรมมาเทศน์ตรงๆ ได้ เช่น หัวข้อธรรมเรื่อง ทิฏฐธรรมมิกัตถประโยชน์ หมายถึง ข้อปฏิบัติให้ได้รับประโยชน์สุขในปัจจุบันทันตา ประกอบด้วย ๑.อุฏฺฐานสมฺปทา ความเป็นผู้ประกอบด้วยความหมั่นความขยัน ในการที่แสวงหาทรัพย์โดยทางที่ชอบธรรม ๒.อารกฺขสมฺปทา ความเป็นผู้ประกอบด้วยอุบายวิธีที่เป็นเครื่องรักษาทรัพย์ที่ตนหามาได้ด้วยน้ำพักน้ำแรง มิให้เป็นอันตรายไปได้ด้วยภัยพิบัติต่างๆ ๓.สมชีวิตา ความเป็นผู้เลี้ยงชีวิตโดยอาการอันสม่ำเสมอ ไม่จับจ่ายทรัพย์ให้ฟูมฟายสุรุ่ยสุร่าย และ ๔.กลฺยาณมิตฺตตา ความเป็นผู้มีเพื่อนดีงามความมีเพื่อนที่เป็นกัลยาณมิตรประกอบด้วยศีลด้วยธรรม เว้นเสียจากการคบบาปมิตร

 ในกรณีการเมืองและสังคมจะยกหัวข้อธรรม มนุษยธรรม ขึ้นแสดง เช่น  กายสุจริต ๓ ประกอบด้วย ๑.งดเว้นเจตนาการฆ่าสัตว์ตัดชีวิต ให้ปฏิบัติต่อกันด้วยพรหมวิหารธรรม ๒.งดเว้นเจตนาลักขโมย คดโกง ประกอบอาชีพทุจริต มาปฏิบัติดีปฏิบัติชอบ โดยการประกอบอาชีพสุจริต และเสียสละหรือบริจาคทานเพื่ออนุเคราะห์และสงเคราะห์ผู้อื่น ๓.งดเว้นเจตนาประพฤติผิดในกาม และให้มีความสำรวมในกาม มีความสันโดษในคู่ครองของคน) ละวจีทุจริต ๔ ประกอบด้วย ๑.งดเว้นจากเจตนากล่าวคำเท็จ หลอกลวงผู้อื่น กล่าวแต่คำที่จริง ๒.งดเว้นกล่าวคำหยาบคาย ด่าทอ ให้ร้ายป้ายสีผู้อื่น กล่าวแต่คำสุภาพอ่อนหวาน ๓.งดเว้นกล่าวคำปลุกปั่นยุยงให้เขาแตกแยกกัน หรือให้เขาเกลียดชังกัน กล่าวแต่คำสมานไมตรี และ ๔.งดเว้นเจตนากล่าวคำไร้สาระ หรือชี้นำไปในทางที่ไม่ดี กล่าวแต่คำสุภาษิต คือ คำพูดที่แนะนำให้ปฏิบัติดีปฏิบัติชอบ

 งดเว้นมโนทุจริต ๓ คือ งดเว้นเจตนาความคิดอ่านที่ประกอบด้วย ๑.งดเว้นจากความโลภจากความเห็นแก่ตัว หรือตัณหาราคะจัด ๒.งดเว้นเจตนาความคิดอ่านด้วยความโกรธ อาฆาต พยาบาท และจองเวรกัน และ ๓.งดเว้นเจตนาด้วยความหลงมัวเมา ไม่รู้บาปบุญคุณโทษ ด้วยการประพฤติปฏิบัติอยู่ในคุณธรรม คือ ทานกุศล ศีลกุศล และภาวนากุศล เรื่องไตรเทพ ไกรงู ภาพประเสริฐ เทพศรี คมชัดลึก